Istorija naselja Borča doseže čak od XIV veka

I dok mnogobrojna naselja Beograda nisu ni postojala, Borča je bila opština… A ovo je najobuhvatnija istorija Borče.

Područje grada Beograda na levoj obali Dunava jedno je od najplodnijih reona Srbije. Nastanjuje ga oko 150.000 žitelja.

I pored ranije veoma nepovoljnih uslova za život zbog čestih poplava, postoje tragovi ljudi koji datiraju još iz bronzanog i gvozdenog doba, u okolinama današnjih Borče i Krnjače. Najstarija poznata ritska naselja su Borča i Ovča.

Kralj Žigmund u Borči u XV veku

Trenutno se u radu analiziraju dosadašnja saznanja o okolnostima i hronologiji predaje Beograda kralju Žigmundu nakon smrti despota Stefana Lazarevića 1427. godine.

Na osnovu neiskorišćenih diplomatičkih izvora, utvrđuje se da je Beograd prešao u ruke ugarskog kralja već krajem septembra ili početkom oktobra, dakle mesec dana ranije nego što se do sada smatralo. Promene u hronologiji predaje Beograda sagledane su u svetlu tadašnjih teških okolnosti usled osmanske invazije na Srbiju. U takvoj situaciji, novi srpski vladar Đurađ Branković nije mogao da odugovlači sa predajom prestonog grada, što je bila obaveza preuzeta u Tati 1426. godine.

Kralj Žigmund je tokom druge polovine septembra 1427. godine logorovao u Borči, što ujedno predstavlja i najstariji do sada poznati pomen naselja.

U XVI veku prvi zapisi

U pisanim istorijskim izvorima identifikuju se još početkom 16. veka, ali su morali postojati i u vremenu pre dolaska Turaka. U popisnim tefterima Temišvarskog sandžaka iz 1554. i 1566-1569. godine, upisana su i „ostrva“ naselja Borča i Ovča, koja su već 1537. pripadala mulkovnim dobrima smederevskog sandžakbega Mehmeda Jahjapašića.

I pored toga što ne raspolažemo popisima iz 1554. godine, može se na osnovu drugih podataka utvrditi da je Borča u ovo vreme bila naseljena srpskim življem. Selo je sa Beogradom bilo povezano skelom koja je pristajala na Dunavu, pored jevrejske mahale. Ona je služila ne samo kao veza izmeću ova dva naselja, već i kao mesto gde se vršio prelaz u Banat na putu za Temišvar.

Kao vakufska dobra, Borča i Ovča spominju se i 7. novembra 1706. godine u jednoj potvrdi iz koje se vidi da je tada došlo do spora između temišvarske i beogradske vojske oko prava na glavarinu ovih sela. Rešavanjem spora, sela Borča i Ovča plaćala su glavarinu temišvarskoj kasi.

Borča tokom ratova između Austrije i Turske

Borča se spominje i u vreme ratnih dešavanja između Austrije i Turske 1683-1739. Tokom napada Austrije na Beograd 1693, pominje se da je 50 beogradskih trgovaca prebeglo u Borču i tamo nastavilo trgovinu. Posle Karlovačkog mira, Borča se našla u turskoj graničnoj zoni zbog čega su je Turci posebno dobro utvrdili.

Požarevačkim mirom Borča je pripala Austriji u čijem sastavu će ostati sve do 1918. godine. Selo je porušeno i zapaljeno između 1742. i 1752. godine, zbog obaveze Austrije preuzete beogradskim mirom da poruši sva nova utvrđenja, a i zbog kuge koja je tada vladala. Tada se ugasilo i selo Ovča, pa ih nema na popisu iz 1753. g. Tokom druge polovine 18. veka ovdašnji atari su smatrani pustarom i izdavani su u zakup. Od 1770. ovo područje je uključeno u vojnu granicu a 1794. osnovano je graničarsko selo Stara Borča.

Posle beogradskog mira, Austrijanci su postojeći sistem čardaka produžili duž ustanovljene granice na Savi i Dunavu. Tako su sagrađeni čardaci Crvenka, Nova i Stara Borča, Hajdučki i Ovčanski čardak. Prva tri su bila na teritoriji pustare Borča. Tada su u tzv. Borčanskom kanalu, pored kardonske stanice, usidravane i ratne i trgovačke lađe. Tokom vremena, značaj Nove Borče, naročito posle ukidanja carinske i finansijske stanice, postepeno je opadao i ona je svedena na običnu karaulu, koja je tu postojala sve do kraja Prvog svetskog rata.

Od 1797. vode se matične knjige sela Borča. Prva osnovna škola u Staroj Borči osnovana je na prelazu iz 18. u 19. vek. Prema graničarskom zakonu iz 1807. g. otvorene su i zemljišne knjige Stare Borče. Novim graničarskim zakonom iz 1850, graničari su postali vlasnici poseda koje su do tada koristili.

Gubitkom graničarskog statusa, Borča je posle 27. juna 1873. podređena ugarskim zakonima. Sa još 12 sela bila je u sastavu pančevačkog sreza torontalske županije.

Između dva rata zabeležen je brži razvoj poljoprivredne proizvodnje, kao i zanatstva, jer ovo područje više nije bilo na granici dve zaraćene države, već u blizini prestonice nove države koja je predstavljala tržište za proizvode i usluge.

Od početka naseljavanja ovih krajeva, stanovnici su trpeli velike štete od poplava. Tek 1933. izgrađen je čvrst nasip oko Pančevačkog rita. Uporedo sa izgradnjom nasipa, građeni su put i pruga Beograd-Pančevo, a pred rat je delimično izgrađen put Borča–Pančevački most. U to vreme, borčanska opština je uglavnom pripadala Pančevačkom srezu (samo je privremeno pripojena Beogradu 1934.), kojem je pripadala i u periodu 1945-1949.

Za vreme Drugog svetskog rata ponovo je postavljena granica na Dunavu i Borča je opet postala selo na granici. Sva naselja Pančevačkog rita 1949. godine su pripojena gradu Beogradu kao IX reon. Prvih dvadesetak godina posle rata, ovo područje se vrlo sporo razvijalo. Nije bilo modernih saobraćajnica, ni ulica. Zgrada prve potpune osmogodišnje škole u Borči izgrađena je 1955. godine. Tek u periodu 1965-1968. naselje je priključeno na beogradski vodovod.

Nov period u razvitku Borče nastaje 1970. sa izgradnjom naselja Centar II na Gredi. U sledećih nekoliko godina izgrađeni su nova škola i obdanište a potom i pošta.

U poslednje dve i po decenije zabeležen je nagli razvoj naselja i povećanje broja stanovnika, kako izgradnjom novih komleksa stambenih zgrada (Centar III, IV i V) i drugih sadržaja, tako i masovnom individualnom gradnjom. Masovno doseljavanje pratilo je otvaranje preduzeća raznih profila, prodavnica, zanatskih radnji, lekarskih ordinacija…