Bojan K.
Da li je istorija čovečanstva jednaka istoriji ratovanja i danas je teško definisati. Imamo li sklonost ka brzom zaboravu i postoji li u novim generacijama nedostatak kolektivne brige? Naš Beograd je prepun potresnih biografija heroja, ljudi zaboravljaju svoj govor kao i zašto treba da postoji odgovornost prema istoriji.
Kako se dodirnemo teme Drugog svetskog rata, shvatamo da je ona gorka i da analiza i podaci stvaraju put lavirinta. Ali trebalo bi da sumiramo događaje a iz pitanja koja postavljamo moramo utvrditi stavove, a iz stavova znati ko smo i gde živimo.
Borča u Drugom svetskom ratu
Između 1941. i 1944. Borču je okupirala nemačka vojska i uključila je u autonomni region Banat pod nemačkom upravom. Teritorijalni značaj Borče ogledao se u strateškoj odbrani grada Pančeva i direktnom rečnom komunikacijom sa strane Dunava. General Šnekenburger je smatrao da ne dolazi u obzir da leva obala Dunava dobije nove snage za odbranu, već da sve svoje resusrse treba da usmeri ka jačoj odbrani Beograda. Tako da prirodnom pozicijom, leva obala se orijentiše ka Banatu.
5.10.1944. Pukovnik Cimerman izveštava da je grad Pančevo napadnut sa svih strana minobacačkom vatrom. Nove neprijateljske snage, jačine jednog bataljona zauzele su Borču. To je bio glavni put za snabdevanje jedinica koje su napadale Pančevo i severni deo od Dunava. Borča je bila mesto za skelske prelaze koji bi se nastavili na put Zemun-Beograd. To je bila ključna tačka južno od Pančeva a da povezuje obe strane Beograda. Cimerman je želeo da zadrži borbeni položaj, ali 6. oktobra Pančevo su oslobodile jedinice Glavnog štaba NOV i PO Vojvodine i sovjetske 46. armije. Planiran je mostobran širok 20 km duž Dunava do Pančeva. Pukovnik Cimerman i komadant Vermaht šalju izveštaj nakon dugih borbi puka „Rodos“.
„Veliki je gubitak ljudi, materijala, borbenih posledica, bataljon je oslabljen, i ljudi nemaju iskustva u pešadiji, izuzetno je loše vreme, rukovodstvo slabo, vreme za povlačenje.“
Civilizacijski krah ili prirodno bogatstvo teritorije kao najpoželjniji plen osvajača Podunavlja, teško je odabrati koji je cilj bio Hitlerovim sledbenicima. Znamo da se istorja zločina ne opisuje brojevima, suvi podaci kao dokaz o zlu neminovno nas vode ka nemoći. Znamo da je okupatorskim pukovnicima Beograd bio uporište da u svoju biografiju dodaju osvajanje još jednog evropskog grada.
Nemci su sa svojim planovima doneli smrtonosne planove, Srbija postaje „slobodno lovište“ i svoje poraze iz Prvog svetskog rata vide u drugoj šansi. Znamo da je Beograd bio čvorište logora, tačnije Balkana. Beogaraska ofanziva predstavlja najveću i najznačajniju bitku u Drugom svetskom ratu. Operacija je trajala od 12. do 20.oktobra 1944. godine i predstavljala je deo opsežnog plana Trećeg ukrajinskog fronta Crvene armije i NOVJ, nadovezujući se bez zastoja na operacije u istočnoj Srbiji, nastavljajući se gonjenjem neprijatelja kroz Srem. Združene jedinice NOBJ i Crvene armije nanele su u ovoj operaciji armijskoj grupi „Srbija“ težak poraz, oslobodile Beograd, glavni grad Jugoslavije, i veliki deo Srbije. Ovom operacijom okončana je duga nemačka okupacija glavnog grada. Prema nemačkim dokumentima, Borča je bila oslobođena pre Pančeva, koje je oslobođeno 6. oktobra 1944. godine, međutim prema našim podacima Borča je oslobođena 12. oktobra 1944. godine
Pančevački most u Drugom svetskom ratu
Posle nemačkog napada na Jugoslaviju, 6. aprila 1941. godine, komanda jugoslovenske vojske odlučila je da digne u vazduh sva tri postojeća mosta u Beogradu (dva preko Save i jedan preko Dunava) u uzaludnom pokušaju da uspori napredovanje nemačke vojske. Nemci su Pančevac popravili za svoje potrebe, ali je oštećen tokom bombardovanja 16. aprila i 3. septembra 1944. godine.
Nakon povlačenja iz Beograda u oktobru 1944, Nemci su uništili most. Od sedam stubova preživeo je samo jedan. Most je obnovljen 1946. godine u okviru ratne reparacije i opet su ga gradile nemačke firme. Na izgradnji i raščišćavanju ruševina učestvovali su i Rusi, pa zato danas kruže priče čaršijom da zato most dugo traje.
Starosedeoci Borče prepričavaju priče o podizanju nasipa pored Dunava, ravničarskim zavetima, životu tokom rata, narodnim pokretima, narodnooslobodilačkim borbama, komunistima i simpatizerima NOP-a. Sećaju se Odreda koji su pristizali preko Dunava i borili se u raznim ravničarskim brigadama.Kao i raseljavanju Mađara, Rumuna i Nemaca i povlačenju ostalih etničkih manjina.
Danas se pitamo, da li će opština nekad biti u stanju da obeleži ovako važan istorijski momenat? Možemo li uvideti razlike i sličnosti ondašnjeg i današnjeg grada, naše teritorije. Da li su lokalne priče naših sugrađana samo nešto što će vremenom ostati nezapamćeno. To su epohe koje se obeležavaju, iako generacije donose nove kriterijume. Ne smemo im ostaviti nagađanja. Postulati i činjenice treba da budu relanost naše prošlosti. Trebamo slaviti svoje bake i deke i njihove podvige, i čuvati tajne večnog Dunava.
