Bojan K.
Kada su nemački fašisti 6. aprila 1941. godine mučki napali Beograd, među mnogobrojnim žrtvama ovog kukavičkog napada bio je i 36-godišnji Ljubomir Vukotić rodom iz Borče.
Tog istog dana u neposrednoj blizini sela usmrćena je i jedna nepoznata žena koja je stradala je od parčeta šapnela. Sa ovim tragičnim događajima Borča je obeležila ulazak u Drugi svetski rat.
Borča tokom Drugog svetskog rata
Posle kratkotrajnog rata nemačke trupe su 21. aprila zauzele Banat, koji je odvojen od Srbije i predat na upravu nemačkoj narodnosnoj grupi Banata. Zavedena je strahovlada jer su u mnogim selima Banata streljane su desetine i stotine ljudi po raznim izgovorima a sve u cilju zastrašivanja.
Formirane su policijske snage po selima, osnivaju se seoske straže čiji je zadatak da štite okupatora. Pri opštinskim poglavarstvima stvorena su specijalna odeljenja koju su vodila prismotru nad građanima. Osnivaju se i specijalne radne službe u kojima se silom šalju pripadnici pokorenog naroda, a prinuđivali su ih da rade na imanjima Nemaca koji su se nalazili u Vermahtu. Seljaci su prinuđeni da okupatoru predaju sve viškove hrane.
Na Dunavu je postavljena granica prema Srbiji i Borča je ponovo postala selo na granici.
Okupator je dobro zamislio kako da vlada, ali nije računao da nepokolebljivi otpor naroda, predvođenog Komunističkom partijom, može već prvih dana zagorčati život. Poziv CK KPJ naišao je na veliki odjek u južnom Banatu. U našem kraju akcijama komunista i drugih rodoljuba rukovodio je Okružni komitet za južni Banat, iz kojih je nikao i Južnobanatski partizanski odred.
Partizanski pokret postojao je od početka i u samoj Borči, ali se o njemu veoma malo zna, pošto nije urađena Hronika niti su ostale zabeleške učesnika. Nešto malo podataka nalazi se sačuvano u Istorijskom arhivu Pančeva, ali se oni odnose na period od 1943. godine pa na dalje. Do tada je postojao prekid veze između Pančeva i Borče i Pančeva i Srema.
Galerija | Borča u periodu Drugog svetskog rata (1943.-1944.)
Sremski komitet je uspostavio vezu sa Borčom tek 1943. godine. Prema sećanju Pere Pavkova Sremca, tada člana CK Pančevo, u Borči je tada radom obuhvaćeno 30-40 ljudi. Do kraja rate ostalo ih je svega 15-20. Aktivnih žena je bilo 15-20 a njihov rad se sastojao u prikupljanju priloga. Iz Borče je u partizane otišlo 5-6 ljudi, među njima je bilo i žena. To se desilo 11. maja 1944. godine.
U avgustu 1944. godine u partizanske jedinice je otišlo desetak Borčana. Oni su prešli preko Kišvare i Belegiša, na Partizanskom prelazu. Među drugim Borčanima, u partizanske jedinice otišli su i Borčani koji su se nalazili na prinudnom radu u selu Glogonj. Isti izvor nam govori da je u „Borča Ritu“ formiran NOO odbor nešto ranije nego u Krnjači. Pošto je u Krnjači NOO osnovan 5. decembra 1943. godine, značilo bi da je NOO Borča Rita osnovan pre decembra 1943. godine.
Oktobra 1944. godine počela je zajednička ofanziva boraca Udarnog bataljona i drugih partizanskih jedinica južnog Banata i odreda Crvene armije, čiji je cilj bio oslobođenje Pančeva i koline. Mada je Pančevo oslobođeno već 6. oktobra, borbe oko Borče vođene su od 5 do 12. oktobra. U njima su učestvovali partizani „Sremci“ i jedinice Crvene armije.
Nemci su se bili utvrdili u neposrednoj bilizini sela i paljbom iz svoje artiljerije onemogućavali su oslobođenje Borče.
Razorili su opštinsku zgradu, školske zgrade su delimično oštećene i niz seoskih domova. Iz ruševina učitelj Boris Smirnov uspeo je da spase deo školske dokumentacije. U toku rata i za vreme borbi nestalo je 367 školskih knjiga.
U ovim borbama izginulo je i 19 Borčana. Neki su poginuli od udara neprijateljskih granata, a druge su Nemci iz sovete i besa streljali. Njihova imena uneta su u matičnu knjigu umrlih sela. U slici ispod možete videti spisak prema redosledu beleženja.
U toku ovih borbi poginula su i 34 Crvenoarmejca, koji su kasnije sahranjeni u zajedničku grobnicu. Godinu dana kasnije građani su na tom mestu podigli mermerni spomenik posvećen senima palih Crvenoarmejaca i Borčana poginulih za slobodu širom naše otadžbine.
Na zgradi osnovne škole Stevan Sremac urađena je mermerna ploča sa imenima svih Borčana koji su u toku NOO rata poginuli u borbi protiv neprijatelji ili bili žrtve njegovog terora. Na slici ispod možete videti mermernu ploču.
Izvori:
Knjiga umrlih, Mesna zajednica Borča
Zapisnik sa sastanka učenika NOP, 9.6.1957. br 507 i 17.4.1957 br. 503 i 506
Knjiga naselje Borča, 1978.
Hronologija oslobodilačkog rata naroda Jugoslavije 1941-1945.,636
Pitamo se da li će opština nekad biti u stanju da obeleži ovako važan istorijski momenat?
Možemo li uvideti razlike i sličnosti ondašnjeg i današnjeg grada, naše teritorije. Da li su lokalne priče naših sugrađana samo nešto što će vremenom ostati nezapamćeno. To su epohe koje se obeležavaju, iako generacije donose nove kriterijume. Ne smemo im ostaviti nagađanja. Postulati i činjenice treba da budu relanost naše prošlosti. Trebamo slaviti svoje bake i deke i njihove podvige, i čuvati tajne večnog Dunava.
